2021 жылғы 4 маусымда профессор Джордж Берманның КАЗГЮУ университетінің студенттеріне инвесторлар мен мемлекет арасындағы дауларды реттеуге қатысты дәрісі өтті. Өз дәрісінде ол инвестициялық төреліктің негізгі салаларын, процедурасын, халықаралық инвестициялық келісімдермен ұсынылатын материалдық-құқықтық қорғау құралдарын атап өтті.

Профессор Берман Колумбия құқық мектебінің Халықаралық коммерциялық және инвестициялық арбитраж орталығының директоры, салыстырмалы құқық, ЕО құқығы, халықаралық сауда келісімшарттары, ДСҰ дауларын шешу, сондай-ақ трансұлттық сот даулары мен арбитраж бойынша әлемге әйгілі маман. Қырық жылдан астам уақыт бойы ол жалпы коммерциялық келісімшарттар, құрылыс, зияткерлік меншік, энергетика, мұнай және газ, бәсекелестік туралы заңнама және көлік салаларын қоса алғанда, барлық салалардағы коммерциялық және инвестициялық дауларда белсенді халықаралық арбитр болды.

Профессор Берман инвестициялық және коммерциялық арбитражды салыстырды. Ол инвестициялық даулар мемлекеттің келісімін талап ететін халықаралық инвестициялық келісімге (мысалы, екіжақты инвестициялық келісім) негізделгенін атап өтті. Ол Инвестициялық дауларды реттеудің халықаралық орталығын (ИДРХО) тек инвестициялық дауларды қарастыратын мамандандырылған мекеме ретінде сипаттады. Ол инвесторлардың мемлекетке қоятын шағымдарының 60% -дан астамы ИДРХО-ға берілетінін атап өтті.

Инвесторларды қорғаудың құқықтық құралдары туралы профессор Берманн бірқатар режимдерді талқылады, соның ішінде:

1. Ұлттық режим: шетелдік инвесторға отандық инвестор сияқты қарау керек.
2. Барынша қолайлылық режимі: инвесторға басқа мемлекеттен келген шетелдік инвестор сияқты қарау керек.
3. Экспроприация: мемлекет инвестицияларға теріс әсер ететін шаралар қабылдаған кезде, инвестор толық және тиімді өтемақыны талап етуге құқылы. Ол тікелей және жанама экспроприация арасындағы айырмашылықты түсіндірді.
4. Әділ және тең құқылы режим: әділ және тең құқылы қарым-қатынастың кепілі. Профессор бұл режим әр жағдайда әртүрлі қолданылатынын атап өтіп, осыған сын айтты. Профессор Берман бұл тұжырымдама төрелік шешімдерде дамып, “әділетсіз” және “тең емес” қатынас ұғымдары анықталғанын атап өтті. Ол нақты мысалдар келтірді, соның ішінде пропорционалдылық (үкімет бұл мәселені шамадан тыс реттеді ме және ол өз мақсатына жету үшін қажет шараларды қабылдады ма); заңды болжамдар (үкімет инвестициялау кезінде кепілдік берді ме, жоқ па, содан бері бұзылған және қазір оларға сенуге болады).
5. Толық қорғаныс және қауіпсіздік: инвестор қудалаудан, зорлық-зомбылықтан және кез-келген физикалық зияннан қорғалады.

Профессор Берман бүкіл арбитраждың процесін сипаттады: арбитраждың орнын (“географиялық үй”) таңдау; арбитраждық сотты таңдау; тыңдауды өткізу; арбитраждық шешімді шығару. Сонымен қатар, ол шешімді орындау процесін түсіндірді. Инвестициялық арбитраж контекстінде бұл мемлекеттің активтері бар сотқа жүгінуді, содан кейін сол мемлекеттің меншігіне қатысты мәжбүрлеп орындау туралы бұйрық алуды білдіреді. Профессор шешімді орындау әдетте 1958 жылғы Нью-Йорк конвенциясына сәйкес жүзеге асырылатынын атап өтті.

Профессор Берман өзінің дәрісін инвестор мен мемлекет арасындағы дауларды шешу жүйесі реформаланатын сынға ашық екендігі туралы ескертумен аяқтады. Ол елдің экономикалық мүдделерін басқаруға айтарлықтай өкілеттіктері бар үш жеке тұлға (трибунал) арасындағы билікті орталықтандыруға байланысты мәселені сипаттады. Ол жүйеде даудың мәні бойынша апелляциялар жоқ екенін және мемлекеттер өздерінің қоғамдық мүдделерді реттеу құқығына алаңдайтынын атап өтті.

Дәріс сұрақ-жауап сессиясымен аяқталды. Университет студенттері инвестициялық келісімдер туралы келіссөздер, арбитраждық шешімдер, сот шешімдері, инвестициялық соттар тәжірибесіндегі соңғы тенденцияларға қатысты сұрақтар қойып, инвестор мен мемлекет арасындағы дауларды шешу туралы түсініктерін көрсетті.

фото: https://www.law.columbia.edu/faculty/george-bermann